چرا باید طرح درس داشته باشیم؟

بسیاری از مدرسین زبان انگلیسی از بی نظم بودن دانش آموزانشان گله دارند و همیشه به دنبال راه حلی برای این مساله هستند. خب این مساله مثل هر مساله دیگری علت های فراوانی میتواند داشته باشد؛ اما یکی از علت های مهم و البته تاثیر گذار آن بی شک نظم نداشتن خود مدرس است! بله خود مدرس! بی نظمی به معنی نامرتب یا شلخته بودن نیست، بلکه به معنی نظم نداشتن در پیش بردن کلاس است. اینکه مدرس برنامه مشخصی برای شروع، میانه و پایان کلاس نداشته باشد. اینکه خودش هم به طور دقیق مشخص نکرده در آن جلسه خاص چه اهدافی و چگونه باید پیاده سازی شوند. به بیان کلی طرح درس مشخصی برای جلسات درسی تهیه نکرده است.

جلسات آموزشی باید هدف و خروجی تعیین شده داشته باشند. دقیقاً مثل غذا درست کردن است. برای اینکه غذای شما همان غذایی بشود که قصد دارید، نه تنها باید مواد اولیه آن را داشته باشید، بلکه باید آن مواد را به اندازه و در زمان مشخص اضافه کنید. بیایید یک جلسه آموزشی را به یک نوع غذای خاص مثلاً قرمه سبزی تشبیه کنیم. اگر قرار است قرمه سبزی شما واقعاً قرمه سبزی بشود، لازم است که مواد با تربیت مشخص و با اندازه درست اضافه شوند. حالا فرض کنید که سبزی ندارید، آیا آنچیزی که درنهایت درست میشود قرمه سبزی است؟ یا تمام موارد را همزمان با هم بپزید. آیا هنگام خوردن همه آنها پخته اند؟ خب همین قاعده را هم برای کلاس درنظر بگیرید. برای هر جلسه آموزشی یک سری مواد لازم مشخص و با اندازه خاص باید فراهم شوند. تمام فعالیت های درون کلاس تا حد امکان باید از قبل پیش بینی و راه حلی برای آنها درنظر گرفته شده باشد. با تمام این تفاسیر چه اقداماتی باید انجام بدهیم؟

مواد لازم برای آماده شدن برای کلاس

اگر بخواهیم کل مواد لازم برای هر جلسه آموزشی را در یک کلمه خلاصه کنیم میشود: طرح درس. که خود شامل سه مرحله است: 1. قبل از کلاس. 2. هنگام کلاس. 3. بعد از کلاس. به طور کلی طرح درس یک چرخه را طی میکند: نوشته میشود، اجرا میشود، ارزیابی میشود و دوباره نوشته میشود. این چرخه ممکن است بارها تکرار شود تا در نهایت طرح درسی مناسب نوشته شود.

1. قبل از کلاس

برنامه ریزی

پروفسور جک سی. ریچاردز (Jack C. Richards) از بزرگان آموزش زبان انگلیسی میگوید:” میزان موفقیت یک مدرس در تدریس، اغلب به میزان موثر بودن طرح درسی بستگی دارد که برای آن درس تهیه کرده است.” منظور از طرح درس تصمیاتی است که مدرس برای دریافت نتایج مطلوب میگیرد.

بسیاری از مدرسین قبل از ورود به کلاس از خودشان میپرسند که امروز چه کاری باید انجام بدهند. این معمولا به این معنی است که معلمان باید برای آنچه که می‌خواهند در کلاس خود انجام دهند برنامه‌ریزی کنند. در این بخش به طور خلاصه به این مطالب میپردازیم که چرا باید طرح درس داشته باشیم؟ و چطور یک درس مناسب آماده کنیم؟ و چه زمانی باید طرح درس را تغییر بدهیم؟

چرا باید طرح درس بنویسیم؟

ممکن است از خودتان بپرسید چرا باید به خودمان زحمت بدهیم و برای هر درس یک طرح مشخص داشته باشیم؟ در حقیقت طرح درس به مدرس کمک میکند که از قبل مشکلات داخل کلاس را پیش بینی کند و چاره ای برای آنها بیابد، مسیر حرکتی مدرس را در طول یک جلسه آموزشی مشخص میکند، و آنچه در طول یک کلاس اتفاق افتاده را ضبط میکند.

مسلماً هیچ مدرسی دوست ندارد که توسط دانش آموزانش گیر بیفتد یا سوالی از او پرسیده شود که نتواند پاسخ بدهد. همانطور که میدانید ما در دورانی زندگی میکنیم که میزان دسترسی به زبان انگلیسی به شدت افزایش یافته، از بازی های رایانه ای گرفته تا فیلم ها و انیمیشن ها. همین واقعیت ضرورت داشتن طرح درس را مشخص میکند. چراکه چنانچه مدرس بداند از کجا شروع کند، چطور ادامه دهد و در کجا تمام کند، ناخودآگاه باعث میشود نظمی در ذهن دانش آموزان به وجود بیاید که فرصت نکنند از آن خارج شوند و مدرس را در تله بیاندازند. درنتیجه اعتبار و اعتماد به نفس مدرس بیشتر میشود.

فایده دیگر آن این است که  چنانچه نیاز باشد کسی بجای آنها آن جلسه را برگزار کند، به بهترین وجه اینکار را انجام میدهد چون میداند قرار است چه مسیری را طی کند. که بازهم نتیجه آن افزایش اعتبار مدرس در بین مدیر و دانش آموزان میشود. چه کسی دوست ندارد که اینطور نباشد؟

آماده کردن طرح درس

طرح درس باید متناسب با نیاز زبان آموزان و اهداف مشخص یادگیری مطالب در آن جلسه آموزشی آماده شود. طرح درسی که کپی شده باشد یا بدون درنظر گرفتن شرایط زبان آموزان مثل سطح دانش فعلی آنها، نحوه مناسب ارائه درس، تمرینات مناسب کلاسی، نحوه شرکت دادن زبان آموزان در فعالیت های کلاسی و … نوشته شده باشد، نه تنها هیچ کمکی به پیش برد کلاس و رسیدن به اهداف نمیکند، بلکه برعکس باعث سردرگمی زبان آموزان و بی نظمی در کلاس و نهایتاً ناامیدی زبان آموزان از روند پیشرفت خود و احتمالاً از مدرس میشود.

درنتیجه یک طرح درس کارآمد با نوشتن واضح و مناسب اهداف آغاز میشود. این اهداف کمک میکنند تا آنچه قرار است  زبان آموزان یاد بگیرند، بیان شود، سمت و سوی تمرکز اصلی درس را مشخص میکند و همچنین در انتخاب فعالیتهای مناسب و از آن طرف تمرینات غیرمفید کلاسی را تعیین میکند. بعلاوه وسیله ای است برای ارزیابی آنچه زبان آموزان فرا گرفته اند؛ مدرس میتواند در پایان کلاس بررسی کند که آیا زبان آموزان به آنجایی که قرار بود برسند، رسیده اند یا خیر. شکی نیست که طرح درس واضح به همان اندازه به زبان آموزان نیز کمک میکند، چرا که آنها هم میدانند چه انتظاری از آنها میرود.

2. هنگام حضور در کلاس

اقدام

اجرا کردن طرح درس مهم ترین و در عین حال سخت ترین مرحله چرخه طرح درس است. در این مرحله مدرس ممکن است از روند طرح درس به دلایل زیر خارج شود:

1- تدریس به نفع همه. یکی از زبان آموزان مساله ای مطرح میکند که مدرس احساس میکند این سوال، سوال بقیه زبان آموزان هم هست و توضیح آن به نفع همه است.

2- تدریس در لحظه. گاهی ممکن است مدرس طرح درس را کنار بگذارد تا مساله پیش بینی نشده ای را توضیح بدهد که فکر میکند همان لحظه دقیقاً زمان مناسب تدریس آن است.

3- پیش بردن بیشتر درس. مدرس در حین تدریس تغییراتی انجام میدهد تا روند پیشرفت دانش آموزان را تقویت کند. مثلاً تعدادی از فعالیت های کلاس را عوض میکند.

4- همخوانی با سبک یادگیری.ممکن است مدرس گاهی از طرح درس خارج شود چون طرح درس قبلی پاسخ گوی سبک یادگیری دانش آموز نبوده و نیاز آنها را برآورده نمیکرده است.

5- افزایش فعالیت کلاسی. گاهی مدرس بعضی از مراحل را حذف میکند تا تعداد بیشتری از زبان آموزان را درگیر فعالیت کلاسی کند، مخصوصاً اگر آنها خیلی مشتاق نیستند و جوابی از سوی آنها دریافت نمیشود.

6- تقسیم قدرت به یک اندازه. در این مورد مدرس سعی دارد که زبان آموزانی را که کمتر در کلاس فعالیت میکنند ترغیب کند تا وارد کار کلاسی شوند و جلوی فروانروایی زبان آموزان برتر را بر کلاس بگیرد.

3. بعد از کلاس

ارزیابی

این مرحله نیز مانند مرحله قبل از اهمیت بالایی برخوردار است زیراکه مدرس باید به ارزیابی طرح درس بپردازد از این جهت که کدام اهداف برآورده شدند و کدام ها خیر؛ اگر برآورده شدند تا چه میزان و چطور میتوانست بهتر باشد. اگر برآورده نشد دلیل آن چه بود؟ چه چیزی مانع شد؟ آیا قابل پیش بینی بود یا خیر؟ آیا تمرینات متناسب با سطح زبان آموزان نبود یا نحوه انتقال مطالب؟ آیا تمام شاگردان درگیر فعالیت های کلاس شدند؟ در کدام موارد مدرس مجبود شد از طرح درس خارج شود؟ و سوالهایی نظیر اینها که بسیار زیاد به مدرس کمک کند تا به تدریج به ریزه کاری های تدریس مسلط و کم کم حرفه ای شود.

اقدام مجدد

مسلما این حرفه ای شدن در طول یک یا چند ترم اتفاق نمی افتد. بدون شک مثل هر فرآیند دیگری زمان بر است اما نکته مهم استمرار و تمرین است. منتها این استمرار و تمرین با به روز نگه داشتن دانش سرعت میگرید و رشد میکند. همه ما برای کسب دانش نیاز به مرجعی داریم که در آن زمینه دانش، مهارت و تجربه کافی را دارد. کسی که بتوان به او اطمینان کرد. خوشبختانه در دینای امروز مطالب بسیار مفیدی در سایتهای ایرانی و غیرایرانی از سوی بزرگان تدریس منتشر میشود. بعلاوه دوره های آموزشی فوق العاده مفید و کاربردی چه به صورت آنلاین و چه به صورت حضوری نیز برگزار میشود. پس برای اینکه از غافله تدریس موثر جا نمانیم لازم است به هر طریقی شده خودمان را به روز نگه داریم.

جمع بندی

می گویند روزی ملا نصرالدین به همسرش گفت: ” برایم حلوا درست کن که تعریف آن را فراوان از ثروتمندان شنیده ام.”
همسرش می گوید: ” آرد گندم نداریم.” ملا می گوید: ” از آرد جو استفاده کن.” همسرش می گوید: ” شیر هم نداریم.” ملا جواب می دهد: ” به جایش آب بریز.” همسر ملا می گوید:” شکر هم نداریم.” ملا پاسخ می دهد: ” شکر نمی خواهد. “
همسر ملا دست به کار می شود و با آرد جو و آب، به اصطلاح حلوا می پزد. ملا بعد از خوردن، چهره درهم می کشد و می گوید: “چه ذائقه بدی دارند این ثروتمندها.”
حالا ببینید حکایت بسیاری از ما برای موفقیت در شغلمان، به ویژه حرفه حساس مدرس بودن، چیست؟!